علمدار

انتظار معقول انسان از دین این است که او را به کمال و سعادت نهایى در دنیا و آخرت رهنمون باشد. این انتظارى است بزرگ که تنها دین مى‏تواند آن را اجابت کند و هیچ جایگزینى ندارد. در کنار این نیاز اساسى و فراگیر، انتظارهاى جزئى‏ترى نیز وجود دارد.

 

انتظار بشر از دین

انتظار معقول انسان از دین این است که او را به کمال و سعادت نهایى در دنیا و آخرت رهنمون باشد. این انتظارى است بزرگ که تنها دین مى‏تواند آن را اجابت کند و هیچ جایگزینى ندارد. در کنار این نیاز اساسى و فراگیر، انتظارهاى جزئى‏ترى نیز وجود دارد. انسان مى‏تواند از دین انتظار داشته باشد که:. ۱ قابل اثبات و استدلال باشد یعنى از ناحیه عقل و منطق پشتیبانى شود و اصول آموزه‏هاى آن نزد عقل باطل و غیرقابل پذیرش نباشد.. ۲ به زندگى معنا بخشد انسان را از پوچى رها سازد و بیهوده‏انگارى زندگى را از او بزداید.. ۳ آرمان‏ساز، شوق‏انگیز و آرزوخیز باشد.. ۴ قدرت تقدّس بخشیدن به هدف‏هاى انسانى و اجتماعى را داشته باشد.. ۵ تعهدآور و مسئولیت‏زا باشد. انتظار نخست، (منطقى بودن اصول عقاید یک دین)، زمینه پذیرش، آن را فراهم ساخته، آن را براى اندیشه‏ها قابل قبول مى‏کند و ابهام‏ها و تاریکى‏ها را برطرف مى‏سازد. در توضیح انتظار دوم، باید گفت: زندگى دنیایى ما انسان‏ها همواره با درد و رنج و تحمل سختى‏ها همراه است یعنى، ما گاهى خود را در وضع نامطلوب مى‏یابیم. بعضى از این درد و رنج‏ها با فکر و تدبیر و پیشرفت صنایع برطرف شده و یا قابل برطرف شدن هستند. اما دسته‏اى دیگر چنین نیستند و آدمیان هرگز به نیروى خود توان رو در رویى با آنها را ندارد از جمله: الف. انسان جویاى حقیقت است و از اینکه ممکن است در جهل و خطا باشد، رنج مى‏برد. ب. انسان خیرخواه است و مى‏خواهد پاک و معصوم باشد و اینکه شاید گرفتار بدکردارى و نادرستى شده است، او را آزار مى‏دهد. ج. انسان میل به حیات ابدى دارد و مرگ به گمان نقطه پایان حیات، او را به هراس مى‏اندازد. د. انسان جوینده بى‏نهایت است و نقص‏ها و محدودیت‏ها موجب رنج او مى‏شوند. ه. انسان از اینکه مى‏بیند، کمتر از دیگران بهره‏هاى جسمى، هوشى دارد و یا از امکانات کمترى برخوردار است، رنج مى‏برد.

تنها دین است که مى‏تواند، با معنا بخشیدن به زندگانى انسان‏ها، آنان را آرامش دهد و تحمل رنج‏ها را آسان کند. اگر انسان دانست براى جهان خالقى حکیم، رحمان و رحیم است که هیچ بخلى نسبت به هیچ بنده‏اى ندارد، بندگانش نزد او یکسانند و جز تقوا چیزى ملاک تقرب به او نیست و نیز عادل است و ذره‏اى ظلم و ستم به هیچ مخلوقى روا نمى‏دارد به یک باره همه دردها و رنج‏ها از صفحه وجود او پاک و تبدیل به رضا مى‏گردد و همچون رنج عاشق براى رسیدن به معشوق، شیرین و دلپذیر مى‏شود. این همان دردى است که آگاهان و عارفان، آن را به صدهزار درمان ندهند.

پس بدان این اصل را اى اصل جو

هر که را درد است او برده است بو
(۱)

 

انتظار دین از بشر

دین مجموعه‏اى مشتمل بر سه بخش: عقاید، اخلاق و احکام (فقه) است. دین به عنوان مجموعه‏اى از این سه، پدیده‏اى نیست که بتوان درباره انتظار او از انسان یا غیر انسان، سخن گفت بلکه مقصود از انتظار دین از بشر، انتظارى است که شارع و پدید آورنده دین (خدا)، از بشر دارد. به طور خلاصه، انتظار او از انسان، آن است که دین حق را بشناسد و عقاید راستین دینى را بپذیرد، به آنها ایمانى راسخ و استوار بیاورد به احکام و دستورات آن جامه عمل بپوشاند صورت و سیرت خود را آن‏گونه که دین آموخته آراسته سازد رذایل را از خود دور کند و فضایل را به جاى آنها بنشاند و در جهت آشناسازى دیگران با دین و ایجاد زمینه‏هاى تربیت دینى و تحقق دین در حیات فردى و اجتماعى تلاش کند. روشن است این امور در واقع براى انسان و به نفع او است یعنى، اگر مى‏گوییم دین این انتظارها را از انسان دارد، نه بدان معنا است که از انسان مى‏خواهد بخشى از سرمایه‏هاى وجودى خود را صرف دین کند، از خود بکاهد و بر دین بیفزاید بلکه تحقّق این امور جز براى انسان و به نفع او نیست. به دیگر سخن، انتظار دین از بشر آن است که خود را به کمال برساند و از بالاترین موهبت‏هاى الهى دین بهره‏مند گردد: «ما سَأَلْتُکُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَکُمْ»(۲) و از هیچ کوششى در جهت زمینه‏سازى بهره‏مندى دیگران از هدایت‏هاى دین دریغ نورزد که این هم در جهت رشد و تعالى خود فرد مؤثر است و بزرگترین خدمت به بشریت و خیرخواهى براى همنوعان مى‏باشد.(۳)

(۱) جلال‏الدین مولوى، مثنوى، دفتر اول، بیت. ۶۲۸
۰۰۰ (۲) سبأ (۳۴)، آیه. ۴۷
۰۰۰ (۳) براى آگاهى بیشتر ر. ک: الف. على شیروانى، درس‏نامه عقاید، ص‏۳۶.BRgt ب. عبدالحسین خسروپناه، کلام جدید، ص. ۲۴۵